1.2 – Að horfa á kvikmynd: talsetning, skjátexti, og þulartexti #FilmLiteracy

(frá textaskiltum til útgáfu á mörgum tungumálum)

Annar mikilvægur þáttur í því hvernig við horfum á kvikmyndir, tengist tungumálinu. Hvernig horfum við á myndir á annarri tungu en okkar eigin? Aftur þurfum við að hverfa til upphafs kvikmyndasögunnar til að átta okkur á hvað er í boði í nútímanum.

Þegar kvikmyndir komu til sögunnar, í fyrstu þöglar og urðu vinsælar, héldu margir að loksins hefði mannfólkinu tekist í fyrsta skipti að búa til alþjóðlegt tungumál sem allir gætu skilið. Frægasta persóna Charles Chaplin, Litli flækingurinn, var á vissu tímabili á þriðja áratug liðinnar aldar, álitinn best þekkta og auðþekktasta fígúra í heimi. Fæstir áhorfendur litu á hann sem enska eða ameríska persónu, heldur sem jafningja. Þegar allt kom til alls, talaði hann ekkert tungumál.

En þetta er ekki alveg satt. Flestir halda að upphaf kvikmyndaþýðinga hafi verið við hljóðbyltinguna, árið 1927, en reyndin var sú að það var talað mismunandi tungumál í þöglu myndunum. Árið 1901 var byrjað að nota textaskilti í þöglar myndir; spjöld með prentuðum texta, sem birtust á milli myndskeiða til að koma samtölum eða lýsingum til skila. Þegar sýna þurfti erlendum áhorfendum myndirnar, var textaskiltunum skipt út fyrir spjöld á tungumáli áhorfendanna.

Þegar hljóðið kom til sögunnar í kvikmyndum, þurfti kvikmyndagerðarfólk og framleiðendur að finna aðrar lausnir til að þýða myndirnar. Sú fyrsta sem þeim datt í hug kom verulega á óvart: Þeir endurgerðu myndirnar aftur og aftur á mörgum tungumálum. Stundum með sama leikstjóra og sömu leikurum, stundum með öðrum leikurum (fjölmálaútgáfur). Í Joinville-myndverinu í París, sem Paramount stofnaði, voru til dæmis gerðar allt að 12 útgáfur af hverri mynd á mismunandi tungumálum og unnið allan sólarhringinn, árið 1930.

Þetta var auðvitað afskaplega dýrt, þannig að fljótlega þurfti að huga að öðrum aðferðum til að þýða kvikmyndir. Þá kom tvennt til greina, annað hvort að taka aftur upp tal persónunnar á öðru tungumáli, eða að þýða það sem sagt var með texta neðst á tjaldinu. Þannig urðu talsetning og skjátextar til.

(talsetning)

Í talsetningu er röddum persónanna skipt út fyrir raddir sem flytja þýddan texta, sem er samstilltur við varir leikaranna á tjaldinu. Þýðingin er unnin af þýðendum og flutt af leikurum sem vinna við talsetningu í hljóðveri, undir tilsögn leikstjóra talsetningarinnar.

Þýðendurnir verða að ganga úr skugga um að þýðingin sé svotil nákvæmlega jafnlöng og upphaflegi textinn, til að hún passi við varir leikaranna á tjaldinu. Þetta verður mun erfiðara þegar leikararnir eru í nærmynd, þannig að andlit þeirra eru það eina sem sést. Þýðendurnir verða að vera vissir um að þegar leikararnir loka munninum (sem gerist þegar þeir bera fram p, t, m, v og f), sé einhver þessara bókstafa notaður á réttum stað í þýðingunni, til að hún passi við hreyfingar varanna. Ef það er til dæmis nærmynd af andliti leikara að segja ,,Good bye” á ensku, væri gott að nota ,,Adiós” á spænsku til að koma merkingunni til skila. Það myndi hins vegar ekki passa við varir leikarans, sem lokast í orðinu ,,Bye”, en ekki í ,,Adiós”. Í þessu tilviki væri kannski betra að nota ,,Nos vemos” (sjáumst síðar).

Talsetningar eru algengasta þýðingaraðferðin á Spáni, Frakklandi, Ítalíu og Þýskalandi og eru jafnframt notaðar um allam heim við þýðingu hreyfimynda og teiknimynda.

(skjátexti)

Í mörgum öðrum löndum, eins og Portúgal, Bretlandi, Svíþjóð, Noregi, Danmörku, o.s.frv., eru útlenskar myndir oftast sýndar með texta. Áhorfendur í þessum löndum heyra raddir leikaranna, orðin eru þýdd og birtast yfirleitt í texta neðst á tjaldinu. Áhorfendur sem skilja tungumálið sem leikararnir tala, kvarta oft undan því að það sem birtist neðst á tjaldinu sé ekki alltaf nákvæm þýðing á því sem sagt er. Þetta er rétt, en við verðum að muna að þýðendur skýringatextanna verða að fylgja vissum reglum. Það er mælt með því að þeir noti ekki meira en tvö orð á sekúndu, vegna þess að annars ættu flestir áhorfendur mjög erfitt með að lesa textana og horfa á myndskeiðin.

(þulartexti)

Í enn öðrum löndum, eins og Póllandi, er ein manneskja sem les þýðinguna upp, en samt heyrast raddir leikaranna einnig. Vandamálið við þessa aðferð er að það er bara ein rödd sem talar fyrir allar persónurnar, en einnig að sú rödd er oftast frekar köld og hlutlaus, þannig að hluti af tilfinningamætti myndanna fer forgörðum.

Framleiðandi: University of Roehampton http://www.roehampton.ac.uk/home/
Lesarar: Þórunn Hjartardóttir, Hafþór Ragnarsson
Tònilist: Bensound – Brazilsamba (Composed and performed by Bensound http://www.bensound.com)