2 – Umræður um kvikmyndir: umfjöllun, kvikmyndaklúbbar og kvikmyndalæsi #FilmLiteracy

(Almennir áhorfendur / gagnrýnir áhorfendur)

Kvikmyndir eru fyrst og fremst gerðar til að horft sé á þær, á því leikur enginn vafi. En jafnframt er hægt að ræða um þær, sem þýðir að samhliða almennum áhorfendum, geta áhorfendur þeirra verið kvikmyndagagnrýnendur eða kvikmyndafræðingar.

Samkvæmt Augusto Sainati og Massimiliano Gaudiosi, horfa almennir áhorfendur á kvikmyndir með óvirkum hætti, þeir eru utan við sig og viðhorf þeirra er barnslegt. Fyrst og fremst snýst áhugin um söguna og þeir sökkva sér í heim kvikmyndarinnar. Þess í stað rýna kvikmyndafræðingar á virkan hátt í myndina og skoða tækniatriði og túlkun. Þeir reyna að skilja sambönd þeirra þátta sem byggja upp tengsl innan myndarinnar og þau rök sem búa að baki því sem skapar skiljanlega heild. Þeir hegða sér líkt og leynilögreglumenn: Skoða staðreyndirnar og rannsaka þær síðan og túlka niðurstöður sínar í kvikmyndaumsögn, gagnrýni eða  fræðilegri grein.

(Munur kvikmyndagagnrýni og fræðigreina)

Hver er munur á umfjöllun og fræðigrein? Þegar við skrifum um kvikmyndir, eigum við að lýsa þeim, greina  þær túlka eða meta þær?

Skoðum fyrst aðra spurninguna, kvikmyndafræðingurinn David Bordwell hefur útskýrt að lýsing á kvikmynd feli í sér að lýsa í stuttu máli söguþræðinum, atriðum, leik, tónlist og myndrænum stíl. Lýsingarnar geta verið hvort sem er hlutlægar eða huglægar. Greining myndar er ólík, hún krefst skýringa á hvernig mismunandi þættir spila saman og mynda heild. Ef þú einfaldlega skráir hjá þér öll atriði í réttri röð, þá er það lýsing. Ef þú aftur á móti útskýrir hvaða þátt hver hluti myndarinnar á í tengslum við aðra hluta eða útskýrir þá með betri sýn yfir heildina, þá ertu að greina efnið. Ef þú síðan setur fram skoðun á almennri merkingu myndarinnar, þá ertu að túlka hana. Að lokum, ef þú fjallar um gæði kvikmyndar, þá ertu að meta hana.

Varðandi muninn á kvikmyndaumfjöllun og fræðigrein um kvikmyndir, þá er umfjölllun stutt lýsing á myndinni, ætluð áhorfendum sem ekki hafa séð hana. Umfjöllun fylgir nýjum myndum og hefur því ákveðið fréttagildi. Hún er nokkurs konar fréttamennska. Yfirleitt lýsir hún myndinni (rekur söguþráðinn, án þess að segja of mikið), greinir myndina lítið (það er ekki nóg pláss fyrir greiningu), Meira er lagt upp úr túlkun og mikil áhersla lögð á mat myndarinnar. Matið er skoðun umsagnaraðilans, og er það sem við leitum að þegar við lesum umsögn áður en við förum að sjá kvikmynd.

Fræðigreinar eru ólíkar að því leyti að þær eru mikið lengri en umfjöllun og gera ráð fyrir að lesendurnir hafi þegar séð myndina. Þær hjálpa áhorfendum að skilja betur myndina sem þeir sáu. Í þeim er stundum örstutt mat á myndinni, einhverjar lýsingar og mjög mikil greining og túlkun. Í stað þess að áhersla sé lögð á hvort kvikmyndir séu góðar eða ekki, er aðaláherslan lögð á hvað gerir þær góðar eða slæmar.

Kvikmyndaumfjöllun og greinar voru áður skrifaðar af kvikmyndagagnrýnendum og fræðimönnum í dagblöð og kvikmyndatímarit (auk þess sem slík umfjöllun fór fram í sjónvarpi). Nú hefur veraldarvefurinn skapað umfangsmikinn vettvang fyrir slíka umfjöllun, með svokallaðri netgagnrýni, þar skrifa þúsundir leikmanna og fræðimanna um kvikmyndir.

(Kvikmyndafélög)

Hingað til höfum við talað um kvikmyndaumfjöllun einstaklinga en kvikmyndir er líka hægt að greina opinberlega í hópum.

Slíkt er meðal annars hægt að gera í skólum og kvikmyndaklúbbum.

Kvikmyndafélög eða kvikmyndaklúbbar eru meðlimaklúbbar sem gera fólki kleift að horfa á kvikmyndir utan almennra sýninga í kvikmynadahúsum. Á Spáni, Írlandi og Ítalíu eru þeir kallaðir Cine Clubs. Fyrstu löndin þar sem stofnuðu voru slík félög uppúr 1920 voru Frakkland og Bretland. Kanada og Þýskaland fylgdu í kjölfarið á fjórða og fimmta áratuginum. Í löndum eins og Spáni, þar sem menningarkúgun ríkti í 40 ár á valdatíma Francos, voru kvikmynda klúbbar birtingarmynd samfélagsgagnrýni og grasrótarhreyfinga, þetta voru mjög virkir og fjölmennir klúbbar. Þar var hægt að ræða og kryfja til mergjar allskyns kvikmyndaefni sem ekki hlaut náð fyrir augum einræðisstjórnarinnar.

Þessir staðir eru vettvangur fyrir kvikmyndaumræður og þar er hægt að halda kynningu fyrir sýningu myndar, eða skipuleggja tíma fyrir spurningar og svör eftir að sýningu lýkur, oft að viðstöddum kvikmyndagerðarmönnum sem skiptast á skoðunum við áhorfendur. Einhver frægustu kvikmyndafélögin eru Amos Vogel’s Cinema 16, Cinémathèque Française, París, og the Film Society of Lincoln Center í New York.

Í dag fer almenn umræður um kvikmyndir fram víðar, til að mynda í kvikmyndahúsum sem bjóða uppá marga sali og öðrum kvikmyndahúsum þar sem haldnir eru fyrirlestrar um kvikmyndir  og boðið uppá  spurningar og svör að kvikmyndagerðarmönnum viðstöddum. Slíkir viðburðir eru orðnir afar þýðingamiklir til að efla  kvikmyndalæsi meðal fullorðinna utan veggja skólanna.

(Kvikmyndalæsi)

Að lokum, hvað um kvikmyndafræðslu í skólum?

Hægt er að nota kvikmyndir við kennslu ýmissa námsgreina, svo sem mannkynssögu, tungumála, félagsfræði, stærðfræði, tónlistar, íþrótta, leikistar o.s.frv. En það er líka hægt að nota kvikmyndir til að fræðast um greinina sjálfa. Það er að segja til að kenna kvikmyndafræðslu og kvikmyndalæsi. Í Bretlandi hefur the British Film Institute nýlega lokið alþjóðlegu verkefni sem kannar hvernig kvikmyndafræðsla fer fram í Evrópu og hvernig hægt er að bæta hana.

Í verkefninu er skilgreint hvað felst í kvikmyndafræðslu:

• Á hvaða stigi er kvikmyndaskilningur?
• hæfni til að vera meðvitaður og forvitinn þegar velja á kvikmynd,
• hæfni til að horfa á mynd á gagnrýninn hátt og kryfja efni hennar, kvikmyndalist og tæknileg atriði,
• hæfni til að nýta myndmál og þá tækni sem stendur til boða í skapandi framleiðslu kvikmyndar.

Með öðrum orðum, ef læsi (tungumál) er er hæfnin til að að lesa og skrifa, þá er kvikmyndalæsi hæfnin til að skilja kvikmyndir á gagnrýninn hátt og geta skapað hreyfimyndir.

Eins og Martin Scorsese orðar það, á þeim myndrænu tímum sem við lifum á, ættu þetta ekki að vera forréttindi, heldur réttindi.

Þetta verkefni og orðin sem þú hlustar á eru enn eitt skref í átt að þessum rétti.

Framleiðandi: University of Roehampton http://www.roehampton.ac.uk/home/
Lesarar: Þórunn Hjartardóttir, Hafþór Ragnarsson
Tònilist: Bensound – Brazilsamba (Composed and performed by Bensound http://www.bensound.com)